Choroba alkoholowa jest niestety bardzo powszechnym problemem. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, liczba osób uzależnionych od alkoholu w Polsce wynosi około 2% populacji, co daje 800.000 osób. Dorośli żyjący w otoczeniu alkoholików stanowią około 4% populacji (1.500.000 osób). Również 4% populacji stanowią dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholików (1.500.000 dzieci)^[1]. Choroba alkoholowa jest bardzo szkodliwa nie tylko dla samych chorych, ale również dla ich najbliższej rodziny, dlatego bardzo ważne jest aby osoby chore były poddawane leczeniu. Jedną z form pomocy dla osób uzależnionych jest leczenie odwykowe, prowadzone w zakładach leczniczych. Leczenie odwykowe, co do zasady jest dobrowolne i wymaga zgody chorego. Niestety, bardzo często osoby uzależnione nie zdają sobie sprawy z tego, że potrzebują pomocy i kategorycznie odmawiają podjęcia leczenia. Czy można pomóc osobie uzależnionej wbrew jej woli? Odpowiedź brzmi tak! Polskie prawo przewiduje instytucję tzw. przymusowego leczenia odwykowego. Jakie kryteria musi spełnić osoba objęta przymusowym leczeniem i jak wygląda procedura prowadząca do orzeczenia obowiązku przymusowego leczenia?

Przesłanki skierowania na badanie w przedmiocie uzależnienia od alkoholu.

Aby rozpocząć procedurę prowadzącą do skierowania osoby uzależnionej na przymusowe leczenie odwykowe, koniecznym jest zbadanie tejże osoby przez biegłego w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Co ciekawe, aby takie badanie mogło zostać wykonane, nie jest wystarczającym, że osoba nadużywa alkoholu (przesłanka medyczna). Przymusowe leczenie odwykowe tak dalece ingeruje w sferę wolności człowieka, że ustawodawca uznał iż sam fakt nadużywania alkoholu (czy następnie stwierdzenie choroby alkoholowej) nie jest przesłanką wystarczającą do wszczęcia procedury. Koniecznym jest jeszcze zachodzenie tzw. przesłanki społecznej, wyrażającej się w negatywnym oddziaływaniu osoby chorej na otoczenie, w związku z nadużywaniem alkoholu. I tak, na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego, kieruje się osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego (np. znęcanie się nad małżonkiem), demoralizację małoletnich (np. nakłanianie dzieci do spożywania alkoholu, lub dawanie dzieciom złego przykładu poprzez demoralizujące zachowania po spożyciu alkoholu), uchylają się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny (np. uchylanie się od podjęcia pracy zarobkowej) albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny (np. głośne i wulgarne zachowania w miejscach publicznych, lub we własnym mieszkaniu, lecz oddziałujące na sąsiadów)^[2].

Pierwsze kroki należy skierować do gminy.

Jeżeli powyższe przesłanki zostają spełnione, to jest, jeśli osoba nadużywająca alkoholu w sposób negatywny oddziałuje na otoczenie, to zachodzą przesłanki wszczęcia procedury zmierzającej do przymusowego leczenia odwykowego. Procedurę należy wszcząć poprzez zwrócenie się nie do sądu, lecz do gminy, a konkretnie do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Komisje te są utworzone w każdej gminie i zazwyczaj obradują raz w miesiącu z góry ustalonych terminach. To właśnie te komisje mają kompetencje do zapoczątkowania procedury. Komisje prowadzą rozmowę z osobą nadużywającą alkoholu pouczając ją o konieczności poddania się leczeniu. Gdy uzależniony nie chce poddać się dobrowolnemu leczeniu, komisja może skierować go na specjalistyczne badanie w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. W wyniku badań, biegły przedstawia opinię, która potwierdza lub zaprzecza istnienie choroby i czasami wskazuje również rodzaj najskuteczniejszego leczenia. Komisja przygotowuje również potrzebną dokumentacje, zawierającą informacje o uzależnionym (materiały pozyskane z izb wytrzeźwień, od Policji, informacje pozyskane w związku z procedurą niebieskiej karty i.t.d.).

O obowiązku podjęcia przymusowego leczenia odwykowego orzeka sąd.

Jeżeli komisja uzna to za konieczne, to występuje z wnioskiem do sądu, o orzeczenie obowiązku przymusowego leczenia odwykowego. Sama komisja nie ma kompetencji aby skierować chorego na takie leczenie. Ważnym jest aby pamiętać, że tylko gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych oraz prokurator mają legitymację do skierowania do sądu wniosku o wszczęcie postępowania. Powyższe oznacza, że do sądu nie może zostać złożony wniosek przez inne osoby, takie jak małżonek czy dzieci osoby uzależnionej.

Ostateczną decyzję o zobowiązaniu do leczenia odwykowego podejmuje sąd. Może on zarządzić oddanie osoby uzależnionej na obserwację po uprzednim wysłuchaniu jej zeznań. Orzeczenie o zobowiązaniu do leczenia odwykowego wydawane jest po przeprowadzeniu rozprawy. Rozprawa powinna się odbyć w terminie jednego miesiąca, licząc od dnia wpłynięcia wniosku do sądu. Osoba uzależniona musi się stawić na rozprawę. Jeżeli tego nie zrobi, sąd może zarządzić jej przymusowe doprowadzenie przez Policję.^[3] Osoba zobowiązana przez sąd do przymusowego leczenia, również może być doprowadzona do zakładu leczenia przy pomocy Policji.

^[1] http://www.parpa.pl/index.php/33-analizy-badania-raporty/132-statystyki

^[2] Art. 24 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

^[3] Art. 26 i n. Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi