„Obyś żył w ciekawych czasach”. Niektórzy uważają, że to starożytne chińskie błogosławieństwo. W rzeczywistości jednak, nie jest to ani starożytne, ani chińskie, ani błogosławieństwo. Można powiedzieć, że jest to wręcz przekleństwo. Dlaczego? Pierwszy raz rzeczona fraza miała zostać użyta w 1898 roku przez brytyjskiego polityka Josepha Chamberlaina w przemówieniu: „Zgodzicie się, że żyjemy w interesujących/ciekawych czasach (…) nie  pamiętam czasów,  kiedy dzień po dniu dostarczano nam nowych powodów do obaw.” Zgodzisz się - Drogi Czytelniku - że przyszło nam żyć w ciekawych czasach, nieprawdaż? Ale chyba wolelibyśmy się nieco bardziej nudzić i śledzić mniej ciekawe wydarzenia niż światowa pandemia, a obecnie, wojna u naszego wschodniego sąsiada i związana z tym katastrofa humanitarna. Jako że niniejszy blog ma charakter stricte prawniczy, postaram się wyjaśnić na jakich zasadach cudzoziemcy spoza Unii Europejskiej mogą legalnie przebywać na terenie Polski. Wszakże ucieczka od koszmaru wojny i przekroczenie granicy to jeszcze nie koniec. Trzeba zadać sobie pytanie co dalej? Zaznaczam, że ma się pojawić tzw. specustawa normująca kwestie legalności pobytu w Polsce osób uciekających przed wojną na Ukrainie. Niniejszy artykuł poruszy kwestie legalności pobytu cudzoziemców bazując na przepisach aktualnych, wynikających z Ustawy o cudzoziemcach, przed wydaniem specustawy. Kwestie związane ze specjalnymi regulacjami oraz udzielaniem cudzoziemcom prawa ochrony na terytorium Polski (status uchodźcy, azyl, ochrona uzupełniająca i czasowa) zostaną naświetlone w innym artykule.

1. Paszport, wiza, karta pobytu.

Podstawowymi dokumentami potwierdzającymi prawo wjazdu i pobytu cudzoziemców spoza UE w Polsce są: paszport biometryczny, wiza (wydawana w kraju pochodzenia – podstawowy dokument, pozwalający na pobyt w konkretnym celu) oraz karta pobytu (zezwolenie na pobyt czasowy).

1. Paszport biometryczny od standardowego dokumentu różni się w szczególności posiadaniem specjalnych danych biometrycznych, na podstawie których można dokonać identyfikacji indywidualnych cech ciała każdego człowieka, na przykład linii papilarnych, wzoru siatkówki oka, układu twarzy. Paszport biometryczny upoważnia Ukraińca do przekroczenia granicy bez konieczności posiadania wizy, nie zwalnia on jednak z obowiązku zalegalizowania zatrudnienia, a wiec uzyskania niezbędnego do pracy zezwolenia. Zatrudniając pracownika z Ukrainy, który przekroczył granicę w ramach ruchu bezwizowego, należy pamiętać, że w celu legalizacji jego pracy konieczna jest rejestracja oświadczenia o powierzeniu pracy w powiatowym urzędzie pracy lub uzyskania zezwolenia na pracę. O wydanie dokumentów występuje pracodawca. Maksymalny okres pobytu w naszym kraju dla Ukraińców wjeżdżających do Polski wyłącznie na podstawie paszportu biometrycznego wynosi 90 dni w ciągu kolejnych 180 dni. Legalizację pobytu można przedłużyć występując o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę. Należy pamiętać, że zwykły paszport nie upoważnia do ruchu bezwizowego w Polsce.
2. Zezwolenie na pobyt tymczasowy i pracę jest kolejnym środkiem pozwalającym na legalizację pobytu i pracy cudzoziemca na terenie Polski, lub na przedłużenie legalizacji po zakończeniu okresu ważności wizy lub paszportu biometrycznego. Procedura uzyskania zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, czyli zezwolenie jednolite jest korzystna, bo wszystkie formalności legalizujące pobyt i zatrudnienie cudzoziemca odbywają się w ramach jednego postępowania administracyjnego - cudzoziemiec nie musi odrębnie ubiegać się o zezwolenie na pobyt (na przykład o wizę), a pracodawca - o zezwolenie na pracę. Wojewoda (decyzję wydaje się w Urzędzie Wojewódzkim), który udzielił jednolitego zezwolenia na pobyt czasowy i pracę na terytorium Polski, wydaje cudzoziemcowi z urzędu kartę pobytu.

2. Zezwolenie na wjazd na okres pobytu nie dłuższy niż 15 dni.

No dobrze, a co jeśli osoby uciekające przed wojną nie posiadają żadnych dokumentów ani zezwoleń? Wszakże takie sytuacje zdążają się nader często. Mimo tymczasowego braku specjalnych rozwiązań prawnych, mających znaleźć zastosowanie do obecnej sytuacji, obowiązujące prawo daje możliwość względnie odformalizowanego i sprawnego zalegalizowania pobytu cudzoziemców spoza UE na terenie Polski przez okres nie dłuższy niż 15 dni. Komendant Główny Straży Granicznej może bowiem zezwolić cudzoziemcowi na wjazd na terytorium Polski na okres pobytu nie dłuższy niż 15 dni, po uzyskaniu zgody Komendanta Głównego Straży Granicznej, ze względów humanitarnych, nawet w przypadku gdy cudzoziemcy nie spełniają normalnie warunków pozwalających na legalny pobyt na terenie Polski[1]. Powyższe oznacza, że cudzoziemiec nie posiadający paszportu, wizy ani karty pobytu, może legalnie przebywać na terytorium Polski z uwagi na względy humanitarne, ale nie dłużej niż 15 dni. Pytanie co dalej? Tymczasowych rozwiązań upatruje się w przepisach COVIDowych stanowiących o przedłużeniu legalności pobytu cudzoziemców do 30 dni od ustania stanu epidemii, albo w szczególnych przesłankach do uzyskania zezwolenia na pobyt tymczasowy. W każdym razie, dalsze postepowanie nie jest oczywiste i może nastręczać wielu problemów.

Jak widać aktualny stan prawny, wynikający z Ustawy o cudzoziemcach, nie jest adekwatny do obecnej, wyjątkowej, sytuacji. Legalizacja pobytu i pracy Ukraińców w Polsce, zwłaszcza tych nie posiadających wiz lub paszportów biometrycznych, może okazać się zadaniem nad wyraz trudnym. I chociaż mało prawdopodobnym – a wręcz niewyobrażalnym - jest, aby cudzoziemcy w obecnej sytuacji mieli zostać deportowani z uwagi na nielegalny pobyt w Polsce, to należy pokładać nadzieję w szybkim przeprocedowaniu specustawy, regulującej status prawny cudzoziemców z Ukrainy, co niewątpliwie ułatwi im życie w Polsce. Obyśmy żyli w mniej ciekawych czasach, Drogi Czytelniku…