Zgodnie z Konstytucją, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.[1] W ramach tejże ochrony, ustawodawca gwarantuje kobietom, które urodziły dziecko, zabezpieczenie materialne w postaci zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński przysługuje jednakże tylko osobie ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego, m.in. urodziła dziecko.[2] Podstawową funkcją zasiłku macierzyńskiego  jest zapewnienie ubezpieczonym środków utrzymania przez okres powstrzymywania się  od pracy w związku z przyjściem na świat dziecka i koniecznością jego pielęgnacji przez pierwsze miesiące życia. Ubezpieczonym jest natomiast, m.in. pracownik, czyli osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę.[3] Jeżeli więc pracownik nie może świadczyć pracy z wyżej wymienionych powodów, to w zamian za utracone zarobki otrzymuje zasiłek macierzyński, co ma stanowić zabezpieczenie finansowe na najbliższe miesiące. Jeżeli natomiast kobieta urodzi dziecko w okresie w którym nie jest ubezpieczona, czyli nie jest pracownikiem, to nie nabędzie prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Nic więc dziwnego, że kobiety w ciąży, które nie są pracownikami, poszukują pracy, aby urodzić dziecko będąc ubezpieczonym pracownikiem i tym samym nabyć prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Bardzo często się zdarza, że jeżeli kobieta w ciąży zostanie zatrudniona na podstawie umowy o pracę i po przepracowaniu bardzo krótkiego okresu skorzysta ze zwolnienia chorobowego a następnie z urlopu macierzyńskiego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych podejmuje kontrolę w zakładzie pracy w którym ta kobieta pracuje. Po zakończeniu kontroli nierzadko zdarza się, że ZUS wydaje decyzję w której stwierdza, że umowa o prace zawarta z pracownicą w ciąży zmierzała do obejścia prawa lub była zawarta dla pozoru, co skutkuje ustaleniem, że kobieta nie podlegała ubezpieczeniu z tytułu bycia pracownikiem i nie należy się jej zasiłek macierzyński. Pobrany zasiłek ZUS każe zwracać. Czy takie postępowanie ZUS jest prawidłowe? Czy rzeczywiście podejmowanie zatrudnienia przez kobietę w ciąży ze względu na chęć podlegania ubezpieczeniom społecznym jest naganne? W tej kwestii wypowiedział się już kilkukrotnie Sąd Najwyższy.

Sąd Najwyższy konsekwentnie twierdzi, że chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, a staranie się kobiety ciężarnej o uzyskanie przez zawarcie umowy o pracę ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu jego objecie, jeżeli umowa ta prowadzi do rzeczywistej realizacji zatrudnienia spełniającego cechy stosunku pracy.[4] Zawarcie umowy o pracę już w okresie ciąży, nawet jeżeli głównym tego motywem jest uzyskanie zasiłku macierzyńskiego nie jest naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem.[5]

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że zawieranie umowy o pracę w okresie ciąży, celem uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego jest zgodne z prawem i ZUS na tej podstawie nie może skutecznie pozbawić ubezpieczonej prawa do pobierania zasiłku.

Należy natomiast zwrócić uwagę na to, że nie można zawierać jedynie pozornej umowy o pracę, aby skorzystać po porodzie z prawa do zasiłku. Aby kobieta w ciąży uzyskała tytuł do ubezpieczenia społecznego poprzez zawarcie umowy o pracę, to musi rzeczywiście świadczyć pracę, nawet przez krótki okres przed uzyskaniem zwolnienia lekarskiego. Sama umowa o pracę nie świadczy jeszcze o istnieniu stosunku pracy, jeżeli praca nie była faktycznie wykonywana. Jeżeli więc kobieta w ciąży chce podlegać ubezpieczeniom społecznym na postawie stosunku pracy, to umowę o pracę powinna zawrzeć z osobą która ma ekonomiczną potrzebę zatrudnienia pracownika, gwarantuje jej wynagrodzenie w takiej samej wysokości jak innym pracownikom oraz wyznacza pracownikowi obowiązki, które faktycznie są przez niego realizowane.

Jeśli kobieta w ciąży decyduje się na podjęcie pracy, aby uzyskać prawo do zasiłku macierzyńskiego, to powinna zadbać razem z pracodawcą o to, aby gromadzić dowody na faktyczne realizowanie przez ciężarną obowiązków pracowniczych przed udaniem się na zwolnienie chorobowe i urlop macierzyński. Takimi dowodami będzie podpisana lista obecności, kompletna i zgromadzona w przepisowym czasie dokumentacja pracownicza (badania lekarskie przed podjęciem pracy), świadkowie – inni pracownicy - którzy pracowali razem z ciężarną, świadkowie – klienci – których ciężarna obsługiwała. Pracodawca powinien też być w stanie wykazać, że miał rzeczywista potrzebę aby kogoś zatrudnić na dane stanowisko. Takim dowodem może być przykładowo zatrudnienie pracownika na zastępstwo za ciężarną, która udała się na urlop macierzyński, czy też istnienie takiego stanowiska pracy jeszcze przed zatrudnieniem na nim ciężarnej.

Jeżeli pracownica jest w stanie wykazać, że rzeczywiście wykonywała pracę ze stosunku pracy zawartego w okresie ciąży, nawet jeżeli celem zawarcia umowy o pracę było uzyskanie prawa do zasiłku macierzyńskiego, to nie powinna się obawiać ewentualnej kontroli ZUS, gdyż jej działanie jest zgodne z prawem, nie zmierza do obejścia prawa ani nie jest podejmowane jedynie dla pozoru.

Na zakończenie pragnę Was zaprosić do dalszego śledzenia naszego bloga. Ponadto, w przypadku wątpliwości lub potrzeby pomocy w sprawach związanych z prawem pracy i ubezpieczeń społecznych, zapraszam do kontaktu.