Drodzy Czytelnicy. Jako że od 1 października 2024 roku możliwe będzie składanie wniosków o przyznanie nowych świadczeń w ramach programu „Aktywny Rodzic”, postanowiłem zagłębić się w przepisy wprowadzone nową ustawę o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka „Aktywny Rodzic”, oraz przybliżyć Wam nieco zasady przyznawania świadczeń.

Założeniem ustawy jest wspieranie rodziców w aktywności zawodowej oraz wychowywaniu dziecka, poprzez umożliwienie skorzystania z trzech rodzajów świadczeń „aktywny rodzic”, a to: 1) świadczenie „aktywni rodzice w pracy”; 2) świadczenie „aktywnie w żłobku; 3) świadczenie „aktywnie w domu”. W niniejszym artykule ograniczę się do analizy pierwszego z tych świadczeń, zwanego potocznie „babciowym”. W kolejnym tygodniu, postaram się Wam przybliżyć co nieco tematykę pozostałych dwóch świadczeń.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy”.

Świadczenie będzie przysługiwać na nieobjęte opieką w żłobku, klubie dziecięcym, przedszkolu albo przez dziennego opiekuna dziecko aktywnym zawodowo matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki albo ojca.  Świadczenie nie będzie więc przyznawane obojgu rodzicom, ale jednemu z nich. Jeżeli obaj rodzice złożą wniosek o wypłatę świadczenia, to otrzyma je ten, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli natomiast opieka nad dzieckiem jest sprawowane równocześnie przez więcej niż jedną osobę, to świadczenie przysługiwać będzie osobie, która pierwsza złoży wniosek. Ale uwaga! Jest możliwa sytuacja, kiedy świadczenie będzie mógł otrzymywać każdy z rodziców. Taka ewentualność będzie miała miejsce w sytuacji, gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach. W takim przypadku, kwotę świadczenia dzieli się po połowie dla każdego rodzica. Do świadczenia będą również uprawnieni opiekunowie faktyczni dziecka (co oznacza osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, która wystąpiła do sądu rodzinnego z wnioskiem o przysposobienie dziecka) a także osoba pełniąca funkcje rodziny zastępczej albo osoba prowadząca rodzinny dom dziecka.

Co to znaczy, że rodzic lub opiekun muszą być aktywni zawodowo? To przecież kluczowy wymóg wypłaty świadczenia. Rzeczone zagadnienie, zostało określone w ustawie w sposób dość zawiły i skomplikowany. Założenie ustawodawcy było takie, że osoby wracające do wykonywania pracy lub też prowadzenia działalności gospodarczej, będą opłacać składki ZUS, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaci im świadczenie, które ma na celu pokrycie kosztów zapewnienia opieki nad dziećmi aktywnych zawodowo rodziców. Świadczenie ma więc umożliwić powrót do pracy rodzicom, którzy zyskają możliwość przekazania środków za opiekę np. babci lub niani. Założenie, że faktycznym beneficjentem świadczenia, może być właśnie ta „babcia” sprawująca opiekę nad dzieckiem pracujących rodziców, sprawiło iż świadczenie zyskało potoczą nazwę „babciowe”. Powyższe założenie prowadzi do tego, że aby nabyć prawo do świadczenia, nie wystarczy podjąć jakąkolwiek działalność zarobkową, ale musi to być działalność oskładkowana i to na odpowiednim poziomie.

Przykładowymi osobami, które podlegając obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, a więc opłacającym składki, co umożliwi udział w programie Aktywny Rodzic, będą: pracownicy; osoby wykonujące pracę nakładczą; osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o umowie zlecenia a także osoby z nimi współpracujące; osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą lub osoby z nimi współpracujące. Program obejmuje również osoby pobierające zasiłek macierzyński, chorobowy, opiekuńczy, wyrównawczy lub świadczenia rehabilitacyjne oraz osoby podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników z mocy ustawy lub przez nieprzerwany okres 12 miesięcy podlegania ubezpieczeniom na wniosek. Jak widać, nieoskładkowane wykonywanie pracy nie będzie upoważniało do wypłaty świadczenia, co może dotknąć, przykładowo, studentów związanych umowami o dzieło.

 Aby wskazane powyżej osoby nabyły prawo do świadczenia lub mogły kontynuować jego pobieranie, koniecznym jest spełnienie dodatkowego warunku. Podleganie ubezpieczeniom emerytalno-rentowym musi występować od podstawy, której wysokość wynosi nie mniej niż 100% aktualnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oznacza to, że oskładkowane zarobki rodzica muszą pozostawać na odpowiednim poziomie. Jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenie, lub pobierająca to świadczenie,  złoży oświadczenie, ze jest osobą samotnie wychowującą dziecko, to będzie uprawniona do skorzystania z instytucji „aktywni rodzice w pracy” jeżeli samodzielnie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu od podstawy wynoszącej niemniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia, czyli przykładowo, jest zatrudniona z tytułu umowy o pracę na pełny etat i pobiera minimalne wynagrodzenie, lub odprowadza odpowiednio wysokie składki z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Jeżeli natomiast osoba ubiegająca się o świadczenie, lub je pobierająca, wspólnie wychowuje dziecko z małżonkiem lub rodzicem dziecka albo z inną osoba z którą zamieszkuje, to wymóg oskładkowania w rzeczonej wysokości dotyczy obu tych osób łącznie, przy czym podstawa, od której są opłacane składki na ubezpieczenia społeczne każdej z tych osób nie może być niższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę lub 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą i korzystających z ulgi na start lub małego ZUSu. Powyższe oznacza, że jeżeli dzieckiem zajmują się obojga rodzice, to każde z nich musi podejmować aktywność zawodową, ale – przykładowo – każde z nich może być zatrudnione na pół etatu nawet przy minimalnej stawce wynagrodzenia, gdyż ich składki łącznie odprowadzane są od podstawy wynoszącej 100% minimalnego wynagrodzenia.

Należy w tym miejscu podkreślić, że w związku z powyższym kryterium, świadczenie zostanie przyznane – w przypadku, gdy dziecko wychowują dwie osoby – jeżeli każda z tych osób podejmuje aktywność zawodową. Świadczenie nie będzie więc należne, jeżeli tylko jeden z rodziców pracuje, a drugi zajmuje się domem i dzieckiem. Świadczenie nie zostanie również przyznane, jeśli oboje rodzice pracują, ale jedno z rodziców osiąga oskładkowane dochody w wysokości 300% minimalnego wynagrodzenia, a drugi rodzic w wysokości 45% minimalnego wynagrodzenia. Mimo, że łącznie składki są odprowadzane od podstawy przekraczającej 100% minimalnego wynagrodzenia, to jednak jedno z rodziców nie uzyskało wymaganego pułapu 50%.

Świadczenie będzie przysługiwać od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12 miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończyło 36 miesiąc życia. Kwota świadczenia będzie wynosić 1.500 zł miesięcznie na dziecko, a w przypadku legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie z odpowiednimi wskazaniami – 1.900 zł miesięcznie.

W ramach ciekawostki, warto zauważyć, że ustawodawca wprowadził zapis, zgodnie z którym w przypadku, gdy matka albo ojciec marnotrawią wypłacane im świadczenie "aktywni rodzice w pracy" albo wydatkują je niezgodnie z celem, należne świadczenie w całości lub w części jest im przekazywane odpowiednio przez kierownika ośrodka pomocy społecznej albo dyrektora centrum usług społecznych w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług. Rodzi się pytanie, co to znaczy marnotrawienie świadczenia i na podstawie jakich kryteriów ma być dokonywana taka ocena?

Drodzy rodzice/opiekunowie. Pamiętajcie, że wnioski oświadczenie należy składać do ZUS już od 1 października 2024 roku. Wnioski będzie można składać wyłącznie w wersji elektronicznej za pomocą PUE ZUS, aplikacji mobilnej mZUS, bankowości elektronicznej lub portalu Emp@tia Ministerstwa, Rodziny i Polityki Społecznej.

Świadczenie nie przysługuje, jeśli osoba ubiegająca się o świadczenie jest pozbawiona władzy rodzicielskiej lub na to samo dziecko za dany miesiąc zostało przyznane inne świadczenie w ramach programu Aktywny Rodzic albo gdy członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze.

To już chyba wszystkie najważniejsze informacje, o których warto wiedzieć w związku z wprowadzeniem świadczenia „aktywni rodzice w pracy”. Trochę skomplikowane te zasady, prawda? Mam nadzieję, że zarówno ZUS, jak i świadczeniobiorcy szybko i bezboleśnie odnajdą się w zawiłym gąszczu regulacji oplatających nową – i w mojej ocenie bardzo sensowną i mającą potencjał – instytucję prawną. Praktyka zapewne zweryfikuje tę wstępną ocenę. W razie pytań lub wątpliwości, służymy pomocą. A tymczasem zapraszam do śledzenia bloga, gdyż za tydzień postaram się nieco rozjaśnić instytucje świadczeń „aktywnie w żłobku” oraz „aktywnie w domu”.