Nic nie może przecież wiecznie trwać. To samo dotyczy umów cywilnoprawnych, które zazwyczaj przestają obowiązywać wraz z upływem czasu. Problem w tym, że nierzadko, z jakiegoś powodu, zależy nam na tym, aby umowa, której jesteśmy stroną, przestała obowiązywać wcześniej, niż zostało to zaplanowane, co łączy się z koniecznością odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia. Możliwości odstąpienia lub wypowiedzenia umowy są zazwyczaj określone w umowie, ale również zostały uregulowane w przepisach prawa – głównie w Kodeksie cywilnym[1]. Każdy szczególny rodzaj umowy (np. najem, sprzedaż, dzierżawa, zlecenie) posiada odrębne regulacje traktujące o możliwościach ich zakończenia. Natomiast istnieją jeszcze zasady ogólne, które regulują możliwości odstąpienia od wszystkich umów. W niniejszym artykule skoncentruję się właśnie na tych ogólnych możliwościach odstąpienia od umów. W tym miejscu wyjaśniam, że posługując się zwrotem „wszystkie umowy” korzystam z pewnego uproszczania. Przedstawione poniżej możliwości odstąpienia od umów, dotyczą wyłącznie umów wzajemnych, czyli takich w których strony świadczą sobie coś wzajemnie, np. w zamian za sprzedawaną rzecz kupujący płaci cenę, w zamian za udostępnianie lokalu najemca płaci czynsz i.t.d. Niniejszy artykuł nie dotyczy natomiast umów w których tylko jedna strona zobowiązuje się do świadczenia na rzecz drugiej strony, nie oczekując w zamian świadczenia wzajemnego (np. umowa darowizny).

1. Zwłoka

Wszystkie możliwości odstąpienia od umów, o których będzie mowa poniżej, mogą zostać skutecznie wykorzystane tylko wtedy, kiedy druga strona umowy pozostaje w zwłoce. Musimy więc wiedzieć czym jest zwłoka w języku prawnym. Zwłoka to zawinione opóźnienie w wykonaniu umowy. To znaczy, że ze zwłoką będziemy mieć do czynienia, gdy strona umowy nie spełni swojego świadczenia w terminie z przyczyn za które ponosi odpowiedzialność. Przykładowo, w zwłoce pozostanie stolarz, który nie wykona zamówionych mebli w umówionym terminie, dlatego że nie zadbał o zakup odpowiednich materiałów. Natomiast ten sam stolarz nie pozostanie w zwłoce, ale w zwykłym opóźnieniu, gdy niemożliwość wykonania mebli w terminie wiąże się z obostrzeniami występującymi w związku z pandemią COVID-19, a co za tym idzie, stolarz nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie.

2. Odstąpienie po uprzednim wezwaniu

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy[2].

Odnosząc powyższą regulację do przykładu ze stolarzem, można powiedzieć, że gdy stolarz nie wykonał zamówionych mebli w umówionym terminie z przyczyn przez siebie zawinionych, to aby odstąpić od umowy, powinniśmy dać mu „kolejną szansę” wyznaczając dodatkowy termin, jednocześnie wprost i jednoznacznie komunikując, że po bezskutecznym upływie terminu, będziemy mogli odstąpić od umowy. Takie postępowanie daje nam realną możliwość odstąpienia od umowy, gdy kolejny termin nie zostanie dotrzymany.

3. Odstąpienie zastrzeżone w umowie oraz związane z utratą znaczenia wykonania świadczenia wzajemnego po terminie.

Nie w każdej sytuacji musimy wyznaczać stronie dodatkowy termin na wykonanie umowy, abyśmy mogli skutecznie od niej odstąpić.

Kodeks cywilny stanowi bowiem, że jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce[3].

Wracając do przykładu ze stolarzem, nie będziemy musieli wyznaczać stolarzowi dodatkowego terminu z zastrzeżeniem możliwości odstąpienia od umowy, w sytuacji kiedy taką możliwość zastrzegliśmy już w samej umowie zawartej ze stolarzem. Jeżeli zadbaliśmy o istnienie takiego zapisu w umowie, to już samo dopuszczenie się przez stolarza zwłoki w wykonaniu świadczenia, uprawnia nas do odstąpienia od umowy.

Wreszcie, będziemy mogli odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu także wtedy, kiedy wykonanie umowy po terminie nie będzie miało dla nas znaczenia. Przykładowo, pozbawionym znaczenia byłoby wykonanie i dostarczenie tortu weselnego dzień po weselu. Jeżeli cukiernik dopuści się zwłoki, w wyniku której nie zdąży dostarczyć tortu na wesele, to oczywiście nie musimy wyznaczać mu dodatkowego terminu aby od umowy odstąpić.

Kończąc te krótkie rozważania, pragnę Was już teraz zaprosić do lektury naszych kolejnych artykułów. Ponadto, w przypadku wątpliwości lub potrzeby pomocy w ustaleniu i realizacji prawa odstąpienia od umowy, zapraszam do kontaktu.

[1] Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 roku

[2] Art. 491 § 1 Kodeksu cywilnego

[3] Art. 492 Kodeksu cywilnego